![]()
Historia
Wydział Nauk o Kulturze i Sztuce powstał 1 września 2020 r. jako spadkobierca Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego.
Historia Wydziału (1816-1945)
Uniwersytet Warszawski powstał jako Szkoła Główna (Studium Generale, termin będący od średniowiecza synonimem określenia uniwersytet) na mocy dyplomu fundacyjnego z 19 listopada 1816 roku; nazwę „Królewski Uniwersytet Warszawski” przyjęto w 1817 roku. W skład uczelni wchodziło 5 wydziałów. Nauki historyczne skupiały się na Wydziale Filozoficznym. Było to zgodne z ówczesną praktyką europejską. Pierwszymi profesorami nauk historycznych i filologicznych byli od roku akademickiego 1817/1818 Sebastian Ciampi, August Zinserling, August Jacob i Feliks Bentkowski. Ten ostatni był historykiem i bibliologiem, autorem dzieła o starodrukach polskich wydanego w 1812 roku. Dziekanem Wydziału Filozoficznego był Antoni Dąbrowski, pełniący równocześnie obowiązki dziekana Wydziału Nauk i Sztuk Pięknych. W ramach Wydziału Nauk i Sztuk Pięknych istniały pracownie nauk pomocniczych historii, np. Gabinet Numizmatyczny. W roku akademickim 1820/1821 profesorem historii i bibliografii został Joachim Lelewel. Profesor Bentkowski prowadził prace wykopaliskowe (znaleziska z Wąchocka i Płocka opracowywał Lelewel). Bentkowski, Bandtkie i Linde wydali Kroniki Galla. Piotr Aigner zajmował się „starożytnościami religijnymi Słowian”.
Godność profesora Uniwersytetu wiązała się z wysokim prestiżem społecznym. Profesorowie nie pochodzący ze stanu szlacheckiego otrzymywali „osobiste szlachectwo, które po 10 latach spadać ma dziedzictwem na ich potomstwo”.
Po przerwie spowodowanej klęską Powstania Listopadowego funkcje uniwersytetu przejęła utworzona w roku 1862 Szkoła Główna. Szkoła Główna obejmowała (wśród czterech wydziałów) Wydział Filologiczno-Historyczny. W dniu otwarcia Uczelni 25 listopada 1862 roku profesor tego wydziału Józef Kazimierz Plebański wygłosił wykład inauguracyjny pt. „O zadaniu i korzyści uczenia się historii”. W sekcji historycznej wydziału nauczano historii starożytnego Wschodu i republiki rzymskiej, historii Grecji, okresu hellenizmu i cesarstwa rzymskiego, dziejów islamu, średniowiecza oraz historii Polski przedrozbiorowej. Przedmioty te wykładali profesorowie Plebański, Pawiński i Kowalewski (dziekan wydziału). Katedrę Historii Rosji powierzono Adrianowi Kopyłowowi. W roku 1867 doktorat uzyskał na tym wydziale Karol Estreicher, wybitny badacz rękopisów i starodruków.
Powstanie styczniowe i represje rosyjskie sprawiły, że Szkoła Główna, a wraz z nią Wydział Filologiczno-Historyczny przetrwały tylko do roku 1869.
W następnych latach aż do 1915 działał w Warszawie Cesarski Uniwersytet Warszawski, na którego Wydziale Historyczno-Filologicznym, obejmującym 9 katedr, wykładali także Polacy stanowiący jednak tylko 10 % kadry. Profesorowie tego wydziału stanowili 28 % całej kadry uniwersytetu. Lokale obecnie wchodzące w skład Wydziału Historycznego były wówczas użytkowane przez różne instytucje uniwersyteckie między innymi laboratoria i były miejscem ważnych odkryć, np. chromatografię odkryto w dzisiejszym budynku IA, o czym mówi umieszczona tam tablica. W roku 1915 cesarski Uniwersytet został ewakuowany z Warszawy do Rostowa nad Donem, gdzie istnieje do dziś.
W październiku roku 1915 w okupowanym przez Niemców Królestwie Polskim odtworzono w Warszawie polski uniwersytet z Wydziałem Filozoficznym obejmującym między innymi dyscypliny historyczne. W skład Wydziału Filozoficznego wchodziło 9 seminariów, a wśród nich seminaria historii starożytnej, historii nowoczesnej i historii Polski. W roku akademickim 1917/18 powstało seminarium historii sztuki. Wydział miał wówczas 33 wykładowców. Studenci tego wydziału uczestniczyli w ruchu patriotycznym i niepodległościowym, brali udział w rozbrajaniu Niemców w listopadzie 1918 roku, ochotniczo wstępowali do wojska. W roku akademickim 1918/19 Wydział Filozoficzny liczył 40 wykładowców. 23 czerwca 1920 roku przeprowadzono na tym wydziale pierwszą na Uniwersytecie Warszawskim habilitację (uzyskał ją dr Witold Stefański). Odzyskanie niepodległości przyniosło rozwój uniwersytetu. W roku akademickim 1920/21 Wydział Filozoficzny obejmował dwie sekcje: humanistyczną i matematyczno-przyrodniczą, 15 seminariów, 17 zakładów naukowych, obserwatorium astronomiczne, ogród botaniczny, gabinety, pracownie i zbiory.
Z początkiem roku akademickiego 1926/27 Wydział Filozoficzny zastąpiły dwa wydziały: Humanistyczny i Matematyczno-Przyrodniczy. Na Wydziale Humanistycznym w 1930 powstał Instytut Historyczny, a roku 1932 Instytut Orientalistyczny. W tymże roku akademickim 1932/33 na Wydziale Humanistycznym było 11 seminariów i 6 zakładów. W roku 1930/31 na Wydziale Humanistycznym było 2 808 studentów. W roku akademickim 1932/33 na wydziale promowano aż 69 doktorów. Wśród dyplomowanych absolwentów wydziału było w tym okresie więcej kobiet niż mężczyzn. Profesorami Wydziału Humanistycznego byli wówczas liczni luminarze nauki polskiej i światowej. Rozwijały się badania nad historią średniowiecza, historią Polski i powszechną. Nastąpił rozwój archeologii i studiów starożytniczych, między innymi archeologii klasycznej (w roku 1933 katedrę tę objął profesor Kazimierz Michałowski, który w latach 1936-39 prowadził polsko-francuskie wykopaliska w Egipcie). Rozwinęły się studia orientalistyczne. Dziekanami Wydziału Humanistycznego byli tak wybitni przedstawiciele nauk historycznych jak Marceli Handelsman, Oskar Halecki czy Włodzimierz Antoniewicz.
W okresie okupacji niemieckiej w latach 1939-45 wydział, podobnie jak cały uniwersytet, był zamknięty przez władze okupacyjne. Życie wydziału trwało jednak w formie tajnego nauczania. Podziemny Wydział Humanistyczny miał w swej strukturze organizacyjnej sekcję historyczną, a także odrębne studium historii sztuki. Prowadzono wykłady z różnych dyscyplin wiedzy historycznej, między innymi z archeologii i prehistorii. Zajęcia odbywały się w prywatnych mieszkaniach, w lokalach szkolnych i zakonnych. Udział w zajęciach wiązał się dla wykładowców i studentów z narażeniem życia. Wielu wykładowców i studentów zostało aresztowanych i zginęło. Osobną kartą jest udział profesorów, pracowników i studentów Wydziału Humanistycznego w walce zbrojnej z okupantem. Nie sposób wymienić wszystkie nazwiska – zainteresowanych odsyłamy do publikacji dotyczących historii Uniwersytetu Warszawskiego. W roku 1945 nastąpiło odrodzenie Uniwersytetu Warszawskiego a wraz z nim Wydziału Humanistycznego.
Ten krótki zarys historii Wydziału nie pretenduje do miana wyczerpującego kompedium wiedzy o jego dziejach. Będzie on udoskonalany i uzupełniany, ale w zasadzie nie przekroczy obecnych skromnych rozmiarów. Z czasem dodamy wiadomości o powojennych dziejach Wydziału.
Tekst został opracowany na podstawie następujących publikacji:
1. Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807-1915 pod red. S. Kieniewicza, Warszawa 1981.
2. Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915-1939 pod red. A. Garlickiego, Warszawa 1982.
3. Jerzy Miziołek, Uniwersytet Warszawski. Dzieje i tradycja, Warszawa 2005.