- Nazwa Programu: Narodowy Program Rozwoju Humanistyki
- Kierownik grantu: dr hab. Jakub Adamski
- Nr wewnętrzny UW: 501-d131-87-0000151
- Nr umowy: NPRH/U21/SP/495128/2021/10
- Wysokość dofinansowania: 250 695 PLN
- Termin rozpoczęcia: 18-11-2021
- Termin zakończenia: 17-11-2024
Monografia J. Adamskiego Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200–1420 jest znaczącym osiągnięciem współczesnej mediewistyki w Polsce. Celem tej rozprawy było nowatorskie przedstawienie głównych kierunków rozwoju architektury kościelnej na Śląsku XIII-XV wieku. Stanowi ona pierwsze w dziejach nauki tak szeroko zakrojone studium kiludziesięciu imponujących kościołów gotyckich, które do dziś kształtują charakter krajobrazu kulturowego Śląska. Struktura pracy podlega logicznej narracji, w ramach której ukazane zostały drogi przemian zachodzących w architekturze na Śląsku od początków nowej epoki stylowej około roku 1200. Autor, śledząc je i ukazując procesy wiodące do ukształtowania się jej oryginalnego języka stylowego w XIV wieku, ukazał ją w całym spektrum regionalnych i europejskich powiązań i inspiracji. Osią tematyczną pracy jest problem wykształcenia się w początku XIV wieku regionalnego modusu śląskiej architektury sakralnej, który wyróżnia tamtejsze budowle na tle całej architektury europejskiej późnego średniowiecza. Książka ta pokazuje, że niewielu regionach ówczesnej Europy, zwłaszcza w XIV wieku, powstawały kościoły parafialne i zakonne, które mogłyby się równać ze śląskimi pod względem rozmiarów, monumentalizmu i ekspresji przestrzennej wnętrza. Wiele z tych śląskich budowli to prawdziwe arcydzieła europejskiego gotyku, na co do tej pory zwykle nie zwracano uwagi – a z pewnością nie poza Polską. Jednym z głównych założeń książki jest zanegowanie dotychczasowego poglądu na kształt śląskich kościołów XIII-XV wieku jako wyniku pasywnej recepcji wzorów czerpanych niemal wyłącznie z Czech. Najważniejszym ustaleniem pracy jest wykazanie, że budowniczowie czynni na Śląsku od końca XIII wieku włączyli się w nowoczesny nurt przemian stylowych architektury gotyckiej, wywodzący się z Górnej Nadrenii, który prowadził do wykształcenia się „nowego stylu”, zwanego tradycyjnie późnym gotykiem. Autor udowodnił, że główne źródło inspiracji śląskich kościołów tego czasu leży daleko poza Polską, sięgając kręgu alzacko-szwabskiego ze Strasburgiem na czele. Świadczy to o dojrzałości kulturowej Śląska, który od końca XIII wieku należał do wiodących cywilizacyjnie regionów Europy Środkowej. Walorem naukowym pracy jest przyjęta metoda badań, łącząca skrupulatne dociekania stylowo-formalne o paneuropejskim zasięgu (od Francji i Anglii po Prusy) z badaniem różnorodnych funkcji budowli oraz społecznego zaplecza warsztatowego i fundacyjno-patronackiego. Zamierzeniem autora było rekonstruowanie kontekstu historycznego i znaczenia danego kościoła dla jego zleceniodawców i użytkowników. Przedstawiony w tej książce rozwój architektury sakralnej na Śląsku jawi się jako integralna część dziejów tej dzielnicy, nieograniczających się do kwestii politycznych, gospodarczych i społecznych. W efekcie, praca ta przynosi lepsze zrozumienie fundamentalnych procesów dziejowych, których Śląsk i jego mieszkańcy byli świadkiem i podmiotem w późnym średniowieczu.